Sağlık 4.0: Günümüzün Sağlık Alanında Yaşanan Teknoloji Devrimi
Dijital gelişmeler sonucu Endüstri 4.0 olarak tanımlanan çağımız Sanayi Devrimini ortaya çıkarmış bu devrimin sağlık sektörüne yansıması ise Sağlık 4.0 olarak tanımlanmıştır. Sağlık 4.0 kavramı ilk olarak bilişim teknolojilerinin sağlık alanında yaygın kullanımını akla getirse de bilişim teknolojilerinin sağlıkta zaten yaygın olarak kullanıldığını söylemek mümkündür. Çünkü hastane bilgi sistemlerinden, görüntü analizi ve depolama yazılımlarına, SGK reçete sisteminden laboratuvar ölçüm cihazlarına kadar her yerde bilişim teknolojileri yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu yüzden Sağlık 4.0’ı, bireyleri sürekli gözetim altında tutacak, gerektiğinde hastayı dostça uyaracak veya hekimi bilgilendirecek teknolojik gelişimlerin tamamı olarak tanımlamak daha doğru olur. Başka bir ifadeye göre ise bireyin sağlık durumu kontrolünün yaşanan teknolojik gelişmelerle hastane ortamının dışını da kapsayacak biçimde sağlanmasının Sağlık 4.0 tanımına karşılık geldiğini söylemekte mümkündür.
Bu doğrultuda geçmişten günümüze değin yaşanan sağlık dönemlerinin gelişim evrelerini inceleyecek olursak:
Sağlık 1.0 (Healthcare 1.0)
19.yüzyılın sonlarında başlayıp 20. yüzyılın sonuna kadar devam eden dönemi kapsamaktadır. Bu dönemde sağlığın temel bir insanlık hakkı olduğu düşünülmüş ve sağlık hizmetlerinden herkesin yararlanmasını sağlamak temel bir hükümet işlevi haline gelmiştir. Bu dönemde hastalanan insanların vücuduna kötü veya iyi ruhların girmesi sonucunda şamanların, rahip-hekimlerin veya büyücülerin doğaüstü unsurlarla iletişime geçip hastalığı iyileştirdiği için günümüzün doktorları olarak kabul edilmişlerdir.
Ayrıca bu dönemde ortaya çıkan endemik hastalıkların kirlenmiş içme suyundan kaynaklandığına dair kanıtların ortaya çıkmasıyla, İngiliz Hükümeti 1830’larda evlere özel su boru hatları döşemeye başlamış ve alınan bu tedbirler bulaşıcı hastalıkların ortaya çıkmasını ve yayılmasını etkili bir şekilde önlemiştir. Bundan kısa bir süre sonra kullanılan gıda ve suyun güvenliğinin sağlanıp sağlıklı hale getirilmesi, antibiyotik ve aşı gibi tedavi yöntemlerinin geliştirilmesiyle bilimsel gelişmeler güçlenerek, ilerlemiş ve epidemiyoloji ile laboratuvar biliminde yaşanan gelişmeler kapsamlı olarak Sağlık 1.0’ın gelişmesine katkı sağlamıştır.
Sağlık 2.0 (Healthcare 2.0)
Bu dönem de ortaya atılan Mikrop Teorisi modern tıbbın gelişmesini sağlamış bu da Sağlık 2.0 olarak nitelendirdiğimiz dönemin başlangıcını oluşturmuştur. 20. yüzyılın başlarında özellikle mikropların keşfiyle birlikte fizyoloji, biyoloji, patoloji, anatomi gibi bilim dallarındaki gelişmeler ile modern tıp alanında önemli gelişmeler yaşanmış antibiyotik ve penisilinin keşfedilmesiyle birçok aşı ve ilaç geliştirilerek, tedavi alanında hızlı gelişmeler yaşanmıştır.
Sağlık 2.0 sağlığın, kronik hastalıklarda yaşanan artışa, AIDS ve HIV gibi yeni bulaşıcı tehditlere karşı hazırlıksız olduğunun kabul edilmesiyle birlikte sağlığın temel işlevlerinin ve temel hizmetlerinin geliştirilmeye çalışıldığı dönemi kapsamaktadır. Bu dönemde yaşanan hastalıkların tedavisi ve korunma tedbirleri birçok araştırma ve deney sonucunda ulaşılan bilimsel bilgiye dayandığı için daha kesin ve rasyoneldir. Ayrıca bu dönemde hasta bireylerin tanı ve tedavisinin sağlık alanında eğitim almış uzman kişiler tarafından yapılmasıyla tanı ve tedavi süreçlerinde gelişmiş teknolojik araç ve gereçler kullanılmıştır.
Sağlık 3.0 (Healthcare 3.0)
Sağlık 3.0’da verilen sağlık hizmetleriyle eşitliğe ulaşmak amaçlanmış ve sağlığın sosyal belirleyicilerini doğrudan etkileyen çevresel, politik ve sistem düzeyinde eylemlere daha fazla önem verilerek, hem sağlık hem de sağlık dışı sektörlerde işbirliğinin gerçekleştirilmesini sağlamaya yönelik adımlar atılmıştır. Yaşanan ilerlemeler 1980’lerde hızlı hesaplama ve büyük veri depolama kapasitesine sahip mikroişlemcilerin gelişmesini sağlamış ve iletişim ile bilgisayar teknolojilerinde yaşanan gelişmeler, 2000 yıllarında elektronik sağlık sistemlerinin oluşumunun sağlanmasına katkıda bulunmuştur. Hızla gelişen bilgisayar teknolojileri tomografi görüntülerinin de gelişmesini sağlayarak doktorların yaralanmaları daha ayrıntılı inceleyebilme ve hastalıkları daha önce tanımlayabilme olanaklarını artırmış ve bilgi teknolojilerinde yaşananlar Sağlık 3.0’ın temelini sağlamlaştırılmıştır.
Bu dönemde gelişen teknolojilerle birlikte yapılması olanaksız olan birçok operasyon ve organ nakilleri başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Sağlık 3.0 bütüncül bir yaklaşımı benimsediği için hastaların hastalıkları hakkındaki özetleri alınırken ekonomik, kültürel ve sosyal durumları da sorgulanmış, tedavi aşamasında bu alanlar da dikkate alınmıştır. Ayrıca bu dönemde hastalıkların yalnızca mikroba dayalı olmayacağı bunun yanı sıra psikolojik veya sosyal birçok nedenden kaynaklanabileceği saptanmıştır.
Sağlık 4.0 (Healthcare 4.0)
Son olarak ise 21. yüzyılda teknolojik ilerlemelerin hızla gelişme göstermesiyle birlikte özellikle çağımız Sanayi Devriminin sağlık sektörüne yansımasıyla Sağlık 4.0 olarak tanımlanan bir döneme geçilmiştir. Sağlık 4.0, bireysel paydaşlara doğru zamanda, doğru yerde ve doğru bilgiyi veren akıllı bir sistem geliştirerek komplikasyonların azaltılmasına ve klinik süreçlerin yanı sıra hasta sonucunun iyileştirilmesine yardımcı olacak akıllı bir sistem sunmaktadır. Başka bir ifadeyle Sağlık 4.0 süreci internet vasıtasıyla bireyler ve hastalar için gerçek zamanlı sağlıkla ilgili bilgi sağlamayı amaçlayan milyarlarca farklı yapıda ki teknolojilerden, nesnelerin interneti aracılığıyla elde edilen verilerin, kaynağıyla ilgilenen sağlık alanındaki mevcut sanayi devrimi olarak tanımlanmaktadır. Bu dönemde gerçekleştirilen sağlık gelişmelerinin temel amaçları ise hastalara biyomedikal parametrelerinin gerçek zamanlı olarak uzaktan izlenmesi yoluyla kişiselleştirilmiş bakım sunmasıdır. Bu yaklaşımlar, bir hastanede veya başka bir klinik ortamda hastaya odaklanma, daha iyi klinik sonuçlar için tedaviyi optimize ederek uyarlama ve karmaşık bir sağlık sistemini sabitleştirme eğilimindedir. Genel olarak ise bu dönemde yaşanan gelişmeler sağlık bilişiminin ilerlemesiyle sağlık sistemlerinin daha akıllı ve otomatik olduğu erken tanı, uyarı sistemleri ve öngörücü stratejilerle donatıldığı yeni tıbbi cihaz, ekipman ve araçların geliştirilmesi ile hastalık teşhisi alanında yeni bilgilerin edinilebildiği bir dönemi kapsamaktadır.
Ayrıca gelişmiş ve gelişmekte olan birçok ülkede, yaşlanan nüfusla birlikte artan hastalık oranı ve yeterli sağlık hizmeti sağlayıcılarının bulunamaması nedeniyle Sağlık 4.0 duyulan ihtiyaç artmıştır. Bu yüzden özellikle yaşlanma veya kazalardan kaynaklanan fiziksel bozuklukların kişinin hareketliliğini engellediği durumlarda, Sağlık 4.0 teknolojilerinin kullanımı, yaşlı bakımı ve uzaktan hasta izleme uygulamaları için umut verici bir çözüm sunmaktadır. Bu dönemde geliştirilen yeni robotlar, mini laboratuvarlar, giyilebilir cihazlar kullanılırken sensörlerin ve elektronik bileşenlerin daha da küçülmesi, akıllı olması ve giyilebilir olması dikkat çekicidir. Bu süreçte hastalıklar dakikalar içinde bir damla kandan teşhis edilebilirken kemik ve eklem cerrahisi için plakalar, vidalar ve eklem implantları özelleştirilerek üç boyutlu baskı ile kemik iskelesi hazırlanabilmektedir.
Sağlık 4.0 dönemi, erken teşhisi kolaylaştırıp, kişiye özel tedavi yöntemlerini ve uzaktan teşhis ve tedaviyi mümkün kılacak akıllı sağlık çözümleri ile sağlık hizmetlerine erişimi kısıtlı olan kişilerin verilen hizmetlere erişim olanaklarını artıracaktır. Kısaca Sağlık 4.0 ile hedeflenenin sağlık düzeyi daha yüksek olan bir nüfus oluşturmak, tıbbi maliyetleri azaltmak, tüm sistem üzerindeki verimliliği artırmak ve sağlık göstergelerindeki eşitsizlikleri azaltılmak olduğu söylenebilir. Nasıl ki Endüstri 4.0 kavramı, içerisinde ışık olmayan fabrikalara, yani işçi içermeyen fabrikalara karşılık geliyorsa, Sağlık 4.0 kavramı ile de hedeflenenin içerisinde hasta olmayan sağlık kuruluşları oluşturmak olduğunu söyleyebiliriz. Bu ise Endüstri 4.0’ın bileşenlerinden olan Yapay Zeka, Nesnelerin İnterneti, Bulut Bilişim, Siber Fiziksel Sistemler gibi teknolojilerin birkaç koldan sağlık kavramı ile birlikte dikkatlice yeniden ele alınması ile mümkündür.
Kaynakça
Chen, C., Loh, E. W., Kuo, K. N., & Tam, K. W. (2020). The Times they Are a-Changin’ – Healthcare 4.0 Is Coming! Journal of Medical Systems, 44(2). https://doi.org/10.1007/s10916-019-1513-0
Göktürk, M. (2018). Sağlıkta 4.0 Bizi Nereye Götürüyor? Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, (46), 22–23. Tarihinde adresinden erişildi http://www.sdplatform.com/Dergi/1087/Saglikta-40-bizi-nereye-goturuyor.aspx
Jagadish, B., Mishra, P. K., Kiran, M. P. R. S., & Rajalakshmi, P. (2019, Ekim 1). A Real-Time Health 4.0 Framework with Novel Feature Extraction and Classification for Brain-Controlled IoT-Enabled Environments. Neural Computation. MIT Press Journals. https://doi.org/10.1162/neco_a_01223
Kızılçelik, S. (1995). Postmodernizm ve Alternatif Tıp. Birikim dergisi, 80, 38–47.
Schiavoni, R., Monti, G., Piuzzi, E., Tarricone, L., Tedesco, A., De Benedetto, E., & Cataldo, A. (2020). Feasibility of a Wearable Reflectometric System for Sensing Skin Hydration. Sensors, 20(10), 2833. https://doi.org/10.3390/s20102833
Thuemmler, C., & Bai, C. (2017). Health 4.0: How Virtualization and Big Data are Revolutionizing Healthcare. Springer. China: Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-47617-9_2
Zaffiri, L., Gardner, J., & Toledo-Pereyra, L. H. (2012, Nisan). History of Antibiotics. From Salvarsan to Cephalosporins. Journal of Investigative Surgery. J Invest Surg. https://doi.org/10.3109/08941939.2012.664099.
