Hasta Hakları Nelerdir?

İlk kez 1972 yılında Amerikan Hastaneler Birliği tarafından “ Hasta Hakları Bildirgesi” yayınlanmıştır. Daha sonra, Dünya Tabipler Birliği 1981’de Lizbon Bildirgesi’ni yayımlamıştır.

Hak; adalet ve hukukun kişilere kazandırdığı kazanç ya da tanıdığı yetkidir. Hak ve özgürlükler ülkeden ülkeye farklılıklar gösterebilir. Bunun yanı sıra uluslararası kabul görmüş, evrensel varsayılan haklar vardır. Bu haklar insan hakları olarak bilinir.

Hasta hakkı; devlet tarafından, kişinin sağlığının korunması, gerektiğinde tedavi edilmesi, iyileştirilmesi ve anayasa, milletler arası antlaşmalar, kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış hakları ifade eder.

Eski çağlarda doktorun dediklerine sorgusuz uyan bir hasta tipi vardı. Günümüzde ise, hasta haklarında son yıllardaki gelişmelerle, gerekli bilgileri alma hakkına sahip, aydınlatılmış onam verme hakkı, özerkliği olan hasta tipine doğru bir değişim söz konusudur. Günümüzde hastalar kendi sağlık bakımlarını etkileyen konularda söz söylemeye hakları olduğu konusunda bilinçlenmişlerdir.

Dünyada ve Türkiye’de Hasta Haklarının Gelişimi

İlk kez 1972 yılında Amerikan Hastaneler Birliği tarafından “Hasta Hakları Bildirgesi” yayınlanmıştır. Daha sonra, Dünya Tabipler Birliği 1981’de Lizbon Bildirgesi’ni yayımlamıştır.

Bu bildirgede:

• Hastalığı ile ilgili yeterli ölçüde bilgilendirilmesi gerektiği,
• Bu bilgilendirmeden sonra hastanın tedaviyi kabul edebileceği veya reddedebileceği,
• Hastalığı ile ilgili bilgilerin gizli kalmasını istemek hakkının olduğu belirtilmiştir.

Ülkemizde, sağlık hakkı anayasal güvence altındadır. Anayasanın 17, 20 ve 56. Maddeleri sağlık hakkı ve bu hakkın kullanılmasıyla ilgili hükümler içerir.

Hasta Hakları Nelerdir?

–Sağlık hizmetlerinden adalet ve hakkaniyete uygun olarak yararlanma hakkı; herkesin ırk, dil, din ve mezhep, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, ekonomik ve sosyal durumları dikkate alınmadan hizmet alma hakkı vardır.

-Sağlık hizmetlerine ulaşma imkânı herkes için eşit ve sürekli olmalıdır.

–Bilgi isteme hakkı;hastanın anlayacağı şekilde hastalığı ile ilgili teşhis, tedavi ve her bir girişimin olası risk ve yararlarını, önerilen girişimlerin seçeneklerini, tedavisiz kalmanın etkisini, tanı, sonuç ve tedavinin gidişi hastalığın seyri hakkında doktorundan bilgi alma hakkına sahiptir.

–Sağlık kuruluşunu seçme ve değiştirme hakkı; hayati tehlike bakımından sağlık kuruluşunun değiştirilmesinde tıbben sakınca görülmemesi esastır.

-Hastane vakanın durumuna göre hastayı başka bir hastaneye sevk edebilir. Bu durum hastaya ayrılmadan önce tam olarak açıklanmalıdır. Başka sağlık kurumuna nakil ancak o kurumun hastayı kabul etmesi durumunda yapılabilir.

–Personeli tanıma, seçme ve değiştirme hakkı; hastaların kendini tedavi eden sağlık çalışanının adını bilme hakkı vardır. Hasta, sağlık sisteminin işleyişine uygun olarak, hekimini, sağlık personelini ve hizmet alacağı kurumu seçme ve değiştirme hakkına sahiptir.

–Öncelik sırasının belirlenmesini isteme hakkı; sağlık kuruluşunun hizmet verme imkânlarının yetersiz veya sınırlı olması sebebiyle sağlık hizmeti talebi zamanında karşılanamayan hâllerde, hastanın öncelik hakkının tıbbi ölçütlere dayalı ve objektif olarak belirlenmesini isteme hakkı vardır.

–Tıbbi gereklere uygun teşhis, tedavi ve bakım hakkı; hasta, modern tıbbın bilgi ve teknolojinin gereklerine uygun olarak teşhisinin konulmasını, tedavisinin yapılmasını ve bakımını istemek hakkına sahiptir.

–Tıbbi gereklilikler dışında müdahale yasağı; klinik çalışmalara katılım için hastanın bilgilendirilmiş onayı gereklidir. Bütün araştırma protokolleri etik kurul onayından geçirilmelidir. Hastanın veya yakınının onayı olmadıkça, tıbbi gereklilik dışında araştırma amaçlı uygulama yapılmaz. Hastanın vücudunun bütün parçalarının kullanımı ve korunması için onayı gereklidir.

–Ötenazi yasağı; hastanın kendi yaşamına son verilmesini isteme hakkı yoktur. Hasta, çektiği acıların iyileştirilmesini isteme ve yaşamının son dönemi içinde, insanca bakılıp, itibar içinde ölme hakkına sahiptir.

–Tıbbi özen gösterilmesi hakkı;hasta, hem teknik imkânlar hem de sağlık personeli ile hastalar arasındaki insani ilişkiler bakımından kaliteli hizmet alma hakkına sahiptir.

–Kayıtları inceleme hakkı; hasta kendisi ile ilgili kayıtlara ulaşma ve kayıtlarının kopyasını alabilme hakkına sahiptir.

–Kayıtların düzeltilmesini isteme hakkı; hasta kendisi ile ilgili tıbbi ve kişisel bilgilerin uygunsuz, eksik, çift anlamlı olması, tanı, tedavi ve bakım amacı ile ilgili olmaması durumunda bu bilgileri yenileme, bazı kısımlarını çıkarma, tamamlama ve düzeltme hakkına sahiptir.

–Bilgi verilmesini yasaklama hakkı; ilgili mevzuat ilkelerine ve hastalığın durumuna göre yetkili mercilerde alınacak tedbirlerin gerektirdiği hâller dışında hasta durumu hakkında yakınlarına bilgi verilmesini istemeyebilir.

–Saygınlık görme hakkı; hasta, tanı ve tedavileri yapıldığı sırada saygı ve itina gösterilerek, güler yüzlü, nazik, şefkatli bir yaklaşımla, kendisine ve kültür değerlerine uygun davranılması hakkına sahiptir.

–Mahremiyete saygı hakkı; gizliliğe uygun bir ortamda her türlü sağlık hizmetini alma hakkıdır.

–Reddetme ve durdurma hakkı; hasta tıbbi girişimi reddetme veya durdurma hakkına sahiptir. Bu durumun yaratacağı sonuçlar hastaya açıklanmalıdır.

–Rıza ve izin hakkı; hastaların tıbbi müdahalelerde rızasının alınmasına ve rıza çerçevesinde hizmetten faydalanmaya hakkı vardır. Hastanın iradesini beyan etmesinin mümkün olmadığı ve acilen tıbbi girişim yapılması gereken durumlarda, daha önce bu girişimi reddettiğini gösteren bir açıklaması yoksa hastanın onayı varsayılarak girişim yapılabilir.

–Güvenlik; hastaları sağlık hizmetini güvenli bir ortamda almaya hakları vardır.

–Dini vecibelerini yerine getirebilme; hastanın kuruluşun imkânları ölçüsünde ve idarece alınan tedbirler çerçevesinde, dini vecibelerini yerine getirmeye hakları vardır.

–Rahatlık; hastaların her türlü hijyenik şartlar sağlanmış, gürültü ve rahatsız edici bütün etkenler bertaraf edilmiş bir ortamda sağlık hizmeti almaya hakları vardır.

–Ziyaretçi hakkı; hastaların kurum ve kuruluşlarca belirlenen usul ve esaslara uygun olarak ziyaretçi kabul etmeye hakları vardır.

–Refakatçi bulundurma; mevzuatın, sağlık kurum ve kuruluşlarının imkânları ölçüsünde ve tabibin uygun görmesi durumunda refakatçi bulundurmayı isteme hakları vardır.

–Müracaat, şikâyet ve dava hakkı; haklarının ihlali hâlinde, mevzuat çerçevesinde her türlü müracaat, şikâyet ve dava hakkını kullanma imkânları vardır.

–Sürekli hizmet; gerektiği sürece, sağlık hizmetlerinden yararlanmaya hakları vardır.

–Düşünce belirtme: hastaların verilen hizmetler konusunda düşüncelerini ifade etme hakkı vardır.

Hasta tüm bu haklarının yanı sıra, şikâyetlerinin değerlendirilmesini, ilgilenilmesini ve sonuç alınmasını isteme hakkına sahiptir. Hastanelerde bu konuyla ilgili ‘hasta hakları’ birimi bulunmaktadır.